Gisèle Somer had nog nooit een cel van binnen gezien, tot ze geen geld meer had om drie verkeersboetes te betalen. De Haagse onderneemster werd - net als duizenden andere Nederlanders vorig jaar - gegijzeld door het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB). "Het was zo vernederend, zo heftig".

Advocaat Van der Beek
Ze staat niet alleen. Advocaten klagen steen en been over het beleid van het CJIB, dat ervoor zorgt dat duizenden Nederlanders met geldproblemen in de gevangenis belanden, zonder dat hun schuld komt te vervallen.

Als Gisèle Somer het geluid van een walkietalkie hoort, voelt ze haar maag omdraaien. Dan is de Haagse bang dat het weer zo ver is. Dat ze opnieuw te horen krijgt dat ze wordt gegijzeld door het CJIB, vanwege de drie verkeersboetes die ze niet kan betalen. En dat ze weer in de gevangenis belandt, zoals haar al twee keer gebeurde. "Die agenten die ineens voor je deur staan en zeggen dat je mee moet komen, dat is zó heftig."

Somer en duizenden andere Nederlanders werden vorig jaar gegijzeld door het CJIB omdat ze hun boetes niet betaalden. CJIB wil de meest recente cijfers niet geven, maar in 2012 steeg het aantal zaken waarbij het CJIB om gijzeling vroeg met 21 procent, naar 57.765 zaken. In ruim 40 procent van de gevallen trekken schuldenaars alsnog hun portemonnee.

Maar Somers advocaat Ron van der Beek ziet dat steeds vaker doodgewone Nederlanders bij hem aankloppen, omdat ze in de gevangenis dreigen te belanden nu ze door de crisis worstelen met geldproblemen. "Vroeger was het dreigen met een verblijf in gevangenis een prima dwangmiddel om mensen te laten betalen. Maar nu is dat geld er bij veel mensen niet meer."

Buitenproportioneel
Van der Beek vindt de gijzelingen buitenproportioneel en de Vereniging van Strafrechtadvocaten deelt zijn kritiek. Secretaris Geertjan van Oosten: "Het CJIB is uiterst efficiënt, maar ook uiterst hardvochtig. Het treffen van betalingsregelingen is godsonmogelijk, over het CJIB wordt steen en been geklaagd."

Het is voor de SP reden na eerdere Kamervragen opnieuw het beleid aan de kaak te stellen, in een aankomend overleg met de staatssecretaris Teeven van Justitie. Tweede Kamerlid Nine Kooiman: "Er wordt nu in sommige gevallen gekeken naar een betalingsregeling, maar ondertussen komen bij mij wekelijks de meest schrijnende verhalen binnen van mensen die niet kunnen betalen. Het gaat volgens mij om een hele grote groep."

Advocaat Van der Beek: "Gewone mensen, geen criminelen, belanden in de gevangenis. En het erge is: ze zitten er soms langer dan de gemiddelde winkeldief."

Faillissement
Dat geldt ook voor Gisèle Somer uit Den Haag, die in totaal 18 dagen vastzat. Ze wordt voor het eerst gegijzeld in een periode waarin ze juist probeert op te krabbelen, na het faillissement van haar grand café op de Pier in Scheveningen, nu anderhalf jaar geleden. "Sinds de crisis kwamen de gasten gewoon niet meer. Voor het eerst kon ik niet langer zelf mijn rekeningen betalen. Ik raakte verwikkeld in rechtszaken over het faillissement. Er kwam zo ontzettend veel op me af."

Na de eerste gijzeling keert Somer in stilte terug naar haar veilige thuis. Ze vertelt bijna niemand wat ze heeft meegemaakt, schaamt zich voor haar tijd in de gevangenis. En dan kloppen opnieuw agenten bij haar aan. "Ik stond te trillen op mijn benen, dacht alleen maar: Dit wil ik niet weer". In de gevangenis heb ik mijn zoon gebeld en gezegd: "Ik moet je iets heel raars vertellen". Ik wil niet meer zwijgen. De menselijke maat is zoek - het is kafkaiaans. Ik ben twee keer gegijzeld, zonder dat mijn schuld komt te vervallen. Zonder dat er een oplossing is."

Onderzoek
Een woordvoerder van het ministerie van Justitie laat weten dat er op dit moment een onderzoek plaatsvindt, naar het voorkomen van "evident onredelijke situaties". Dat wordt in de 'eerste maanden van dit jaar afgerond'. De woordvoerder benadrukt ook dat sommige mensen niet willen betalen en dat er mogelijkheden zijn bezwaar te maken. "Er gaat een heel traject aan vooraf, voordat gijzeling in beeld komt, waaronder toetsing door een kantonrechter.